25/08/2021
"AD ၁၁ ရာစုမတိုင်ခင်က ရခိုင်ပြည်"
❇️လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း ၆၅,၀၀၀ ခန့်- အာဖရိကတိုက်ရဲ့ Ethiopia ,Somalia ဖက် မှထွက်ခွာ လာသောကမ္ဘာ့ရှေးဦးလူသား(negritos)များသည် ယီမင်၊အိုမန်၊အီရန်၊အိန္ဒိယတိုက်ငယ်နှင့်မြန်မာအပါအဝင်အရှေ့တောင်အာရှရဲ့ ကမ်းရိုးတန်းဒေသတွေ တစ်လျှောက်ပျံ့နှံ့နေထိုင်ခဲ့ကြသည်။
ယနေ့ဖိလစ်ပိုင်ကျွန်းတချို့မှ အာဖရိကနွယ်ဝင်လူမဲများ၊Australiaတိုက်မှ Aboriginals Australians များ၊ ကပ္ပလီ(Andamans) ကျွန်းစုမှ Andamaneses ကပ္ပလီကျွန်းသားများနှင့် အိန္ဒိယတောင်ပိုင်းမှ ဒြာဗီးဒီးယန်းလူမျိုးတို့အား ထိုရှေးဦးအာဖရိကလူမျိုးများမှ တိုက်ရိုက်ဆင်းလာသောလူမျိုးများအဖြစ် တွေ့ရှိရသည်။
❇️BC 3,300 ( လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၅,၃၀၀ ခန့်)- ယနေ့ပါကိစ္စတန်နိုင်ငံအတွင်းရှိ အိန္ဒူမြစ်ဝန်းတစ်လျှောက်တွင် ကမ္ဘာ့အစောဆုံးယဉ်ကျေးမှုတွေထဲကတစ်ခုဖြစ်သော အိန္ဒူမြစ်ဝှမ်းယဉ်ကျေးမှု(Indus Valley Civilization )ကို ဒြာဗီးဒီးယန်းလူမျိုးများက တည်ထောင်ခဲ့ကြသည်။ဤကာလသည် ရခိုင်ဒေသအပါအဝင် အိန္ဒိယတိုက်ငယ်တစ်ခုလုံးနီးပါးတွင် ဒြာဗီးဒီးယန်းလူမျိုးများနေထိုင်ခဲ့ကြသောကာလဖြစ်သည်။တောတောင်ထူထပ်သောအိန္ဒိယအရှေ့မြောက်ပိုင်း( Northeast India)ဒေသ၊ မြန်မာပြည် အောက်ပိုင်းနှင့်အရှေ့တောင်အာရှဒေသတစ်ခုလုံးတွင်မူ မွန်(ခမာ)ဘာသာစကားပြောလူသော မွန်ဂိုလိုက်နွယ်ဝင်လူမျိုးများစတင်နေထိုင်ကြောင်းတွေ့ရှိရသည်။
❇️BC 1,500(လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၃,၅၀၀)-အလယ်အာရှဒေသမှ အာရိယန်လူဖြူများ၏လှိုင်းလုံးများသဖွယ် အုပ်စုလိုက်ဝင်ရောက်လာမှုကြောင့် Indus Valley Civilization ပျက်သုဉ်းခဲ့ရပြီး အိန္ဒိယမြောက်ပိုင်းတွင် အာရိယန်လူမျိုးများနှင့်၎င်းတို့နှင့်အတူပါလာသော ဟိန္ဒူယဉ်ကျေးမှုကြီးစိုးလာခဲ့သည်။
❇️BC 1000-950 (လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း ၃၀၀၀-၂၉၅၀)
ရှေုးဟောင်းအိန္ဒိယ(Bharatavarsha)သမိုင်းတွင် အာရကန်ဒေသကို Kala Mukha (Land of Black Faces)ဟုဖော်ပြခဲ့သည်။ Ramayanaကျမ်း(500BC)နှင့်Mahabharata( 400 BC)ကျမ်းများက ထို Kala Mukha လူမျိုးများကို လူသားစားသည့် လူမဲ(ဒြာဗီးဒီးယန်း)လူမျိုးများအဖြစ် ဖော်ထုတ်ထားသည်။(Ref: Noel F. Singer) အိန္ဒိယတိုက်အတွင်းက ရခိုင်ဒေသကိုအောင်နိုင်သောအာရိယန်တို့သည် ယင်းလူသားစားသည့် လူမဲများအား Rakhash(ရက္ခိုသ၊ဘီလူး)ဟုခေါ်ဝေါ်သမုတ်ခဲ့ကြသည်။( Ref: History of Burma, Sir Arthur Phyre) ထိုဒြာဗီးဒီးယန်းလူရိုင်းများသည် ယင်းကာလတွင် အာရကန်ဒေသဠ်သာမက တနင်္သာရီကမ်းရိုးတန်း၊မွန်ကမ်းရိုးတန်းနှင့်ကပ္ပလီကျွန်းစုတို့တွင်လည်းနေထိုင်ခဲ့ကြသည်။ကပ္ပလီကျွန်းစုတွင်မူ ယနေ့တိုင် isolated aboriginals များအဖြစ်နေထိုင်လျက်ရှိသည်။ထို့ကြောင့်ရက္ခိုသ်ဟူသောနာမည် ဒြာဗီးဒီးယန်းနွယ်ဝင်လူမျိုးများကို ခေါ်သော နာမည်ဖြစ်သည်။ဒြာဗီးဒီးယန်ရက္ခိုသ်များနေထိုင်ခဲ့သော မွန်နိုင်ငံကိုလည်း ရှေးခေတ်တွင် ရက္ခပူရဟုခေါ်ဝေါ်ခဲ့ကြသည်။
❇️BC 1,000(လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၃,၀၀၀) - အိန္ဒိယအရှေ့မြောက်ပိုင်းတွင် တိဗက်-ဗမာဘာသာစကားပြောသော မွန်ဂိုလိုက်နွယ်ဝင်လူမျိုး(Manipur, Nagas, Chins, Thet, Kukis)များစတင်ဝင်ရောက်လာသည်။ချင်းနှင့်သက်နွယ်ဝင်လူမျိုးတချို့သည် နာဂတောင်တန်း၊ချင်းတောင်တန်းမှသည် ရခိုင်ရိုးမတောင်တန်းတစ်လျှောက် ပျံ့နှံ့နေထိုင်ခဲ့ကြသည်။
❇️BC 1,500- 500 (လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၃,၅၀၀ နှင့် ၂,၅၀၀)အတွင်း- အိန္ဒိယမြောက်ပိုင်းတွင် အာရိယန်လူဖြူများနှင့် ဒြာဗီးဒီးယန်းလူမဲများ၊ မွန်ဂိုလိုက်နွယ်ဝင်များကြား သွေးနှောမှု ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်ဖြစ်ခဲ့ပြီး အင်ဒိုအာရိယန်ဘာသာစကားပြောသောသွေးနှောလူမျိုးများဖြစ်ပေါ်လာခဲ့သည်။အင်ဒိုအာရိယန်ဘာသာစကားပြောသောလူမျိုးအများစုသည် Caucasoidနွယ်ဝင် အာရိယန်-ဒြာဗီးဒီးယန်းများဖြစ်သော်လည်း မွန်ဂိုလိုက်နွယ်ဝင်အနည်းငယ်ရှိသည်။ဥပမာအားဖြင့် ယနေ့ အာရကန်ဒေသတွင်နေထိုင်ကြသော မွန်ဂိုလိုက်နွယ်ဝင်လူမျိုးဖြစ်သော ဒိုင်းနတ်ခေါ် Chakmaလူမျိုးများသည် မူလအစတွင်တိဗက်-ဗမာစကားပြောလူမျိုးတစ်မျိုးဖြစ်ခဲ့သော်လည်း ရှေးခေတ်တွင် အင်ဒိုအာရိယန်လူမျိုးများနှင့်ကူးလူးဆက်ဆံမှုကြောင့် အင်ဒိုအာရိယန်ဘာသာစကားကိုသာ ပြောဆိုလာခဲ့ကြသည်။
❇️BC 850- အိန္ဒိယပြည် ကောသလဘုရင့်နိုင်ငံ(Kosala Kingdom )ရဲ့ မင်းသားဖြစ်သာ အဘီရာဇာ( Abhiraja)နှင့်သူ့နောက်လိုက်များသည် အိမ်နီးချင်းပဉ္စာလဘုရင့်နိုင်ငံ(Kingdom of Pachala)နှင့်စစ်ရှုံး၍ သူတို့တိုင်းပြည်ကနေ ထွက်ခွာလာပြီး တကောင်းဒေသတွင်အခြေချကာ တကောင်းပြည်ကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။အဘီရာဇာသည် နောင် နှစ်ပေါင်း ၃၀၀ အလွန်တွင် ဂေါတမဘုရားဗုဒ္ဓမွေးဖွားလာခဲ့သည့် တော်ဝင်သက်ကျသာကီဝင်မင်းမျိုး( Sakya clan)ထဲမှ ဖြစ်သည်။အဘီရာဇာသည် သက်ကျသာကီဝင္တို႔၏ မြို့တော်ဖြစ်သော Kapilavastu (ကပိလဝတ်)ကို ပိုင်စိုးသူဖြစ်သည်။ (Ref: မှန်းနန်းရာဇဝင္)
❇️825 BC (လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၂,၈၄၆)
အဘီရာဇာ၏သားကံရာဇာကြီးသည် ရခိုင်ပြည်သို့လာရောက်ပြီး ဓညဝတီမြို့ကိုတည်ထောင်ခဲ့သည်။ဒုတိယသားကံရာဇငယ်သည် တကောင်းပြည်ကိုဆက်လက် အုပ်စိုးခဲ့ပြီး BC (၄၈၃) တွင် သရေခေတ္တရာ( Sri Ksetra) ပြည်ကိုတည်ထောင်ခဲ့သည်။ (Ref: မှန်းနန်းရာဇဝင္)
ဗုဒ္ဓသာသနာသည် BC (၅)ရာစုတွင်ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ရာ Abhiraja ထက်နှစ်ပေါင်း (၃၀၀)နောက်ကျနေသဖြင့် အဘီရာဇာ၏မျိုးဆက်များသည် ဟိန္ဒူဘာသာဝင် သက်ကျသာကီကုလားလူမျိုးများဖြစ်သည်။
❇️BC 500 ( လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၂,၅၀၀ )ခန့်- အိန္ဒိယတွင် အင်ဒိုအာရိယန်လူများများသည် ပြိုင်ဖက်မရှိအောင် ဩဇာအာဏာကြီးထွားလာပြီး အင်အားကြီးသော နိုင်ငံ (၁၆)နိုင်ငံ( Sixteen Mahajanapadas) တည်ထောင်ခဲ့ကြသည်။ထိုအထဲတွင် နောင်တစ်ချိန်မှာ အင်အားကြီးထွားလာမည့် Magadah ပြည်(ယနေ့ Bahirပြည်နယ်)နှင့် ဗုဒ္ဓသာသနာကျမ်းဂန်ထဲကအလေးအနက်ထားရှိရာ ဝေသာလီမြို့တည်ရှိရာ Vijji Mahajanapadas တို့လည်းပါဝင်ပေသည်။
❇️BC ၄ ရာစု - အောက်မြန်မာပြည် သထုံမြို့တွင် သုဝဏ္ဏဘူမိ ခေါ်မွန်နိုင်ငံကိုတည်ထောင်ခဲ့သည်။မွန်တို့သည် သီရိလင်္ကာနိုင်ငံနှင့်အဆက်အသွယ်ရှိခဲ့သဖြင့် အရှေ့တောင်အာရှဒေသတွင် ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာကို ပထမဆုံးလက်ခံကျင့်သုံးခဲ့ကြသည်။
❇️Maurya Empire (322-185 BC)- ဗုဒ္ဓဘာသာအများစုကိုးကွယ်ခဲ့ကြသော မောရိယအင်ပါယာ၏နောက်ဆုံးမင်းဖြစ်တဲ့ Brihadratha ကို သူ့ရဲ့စစ်ဗိုလ်ချုပ် Pushyamitra ကလုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ပြီး Shunga Empireကိုထောင်တည်ခဲ့တယ်။ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တွေ ကိုဖိနှိပ်ခဲ့တယ်။သံဃာတော်ပေါင်းများစွာကို သတ်ဖြတ်ခဲ့တယ်။ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တွေရဲ့ ဘုန်းကြီးကျောင်းများစွာကို ဖျက်ဆီးခဲ့တယ်။ ၅ နှစ်အတွင်း အိန္ဒိယမြောက်ပိုင်းက ဗုဒ္ဓအယူကို ဖိနှိပ်ပြီး ဟိန္ဒူဝါဒကို ပြန်လည်ခေါင်းထောင်လာစေခဲ့တယ်။ဒီကာလမှာ မာဂဓနှင့် Vijji ဒေသက မြောက်များစွာသောဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တွေက အရှေ့ဘင်္ဂလားဖက်ကို ရွှေ့ပြောင်းခိုလှုံလာခဲ့တယ်။
❇️ BC ၂၀၀ - မြန်မာပြည်အလယ်ပိုင်း ပျူယဉ်ကျေးမှု စတင်ခဲ့ပြီး AD ၁၁ ရာစုအထိတည်တံ့ခဲ့သည်။ပျူတို့သည် ယူနန်မှဝင်ရောက်လာသော တီဗက်-ဗမာစကားပြောသည့် မွန်ဂိုလိုက်နွယ်ဝင်လူမျိုးဖြစ်ပြီး တကောင်း၊သရေခေတ္တရာမှ သာကီဝင်ကုလားများနှင့်သွေးနှောပြီး အိန္ဒိယဉ်ကျေးမှုလွမ်းမိုးသော ပျူယဉ်ကျေးမှုကိုတည်ထောင်ခဲ့သည်။
❇️AD ၁ ရာစု
Bharatavarshaဟု ခေါ်သော India နိုင်ငံမှာကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးအတွက် ရွှေနှင့် ငွေတွေဝယ်လိုအားတအားတက်နေခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ဟိန္ဒူကိုလိုနီများက Purva Samudra ဟုခေါ်သော ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်ကတဆင့် အရှေ့ဖက်ကကမ်းရိုးတန်းဒေသများဆီသို့ Samudra yatra ဟုခေါ်သော ပင်လယ်ရေကြောင်းစွန့်စားရေးခရီးမှာ ထွက်စပြုခဲ့သည်။ထိုဟိန္ဒူကိုလိုနီများထဲတွင် စီးပွားရေးသမားများ၊ စွန့်စားရေးသမားများ၊ဗြာဟ္မဏဝါဒီပုဏ္ဏားများ ကျွမ်းကျင်လုပ်သားများ၊ တော်ဝင် မိသားစုမှဆင်းသက်သော မင်းမျိုူများနှင့် ၄င်းတို့အတူ သူရသတ္တိနှင့်ပြည့်စုံသော မိန်းမ များပါဝင်ကြလေသည်။သူတို့၏ လိုရာခရီးကို ရောက်သောအခါ " colony settlement "ကိုလိုနီအေျခချနေထိုင်လေ့ရှိကြပြီး ဒေသခံတိုင်းရင်းလူမျိုးစုများနှင့်ရင်ဆိုင်ရသောအခါ သူတို့၏ အတတ်ပညာနှင့် နည်းပညာသာလွန်မှုကြောင့် local tribeများအပေါ် အုပ်ချုပ်သူ မင်းရာဇာများဖြစ်လာကြသည်။ (Ref: Vaishali and Indianization of Arakan by Noel F. Singer)
❇️AD ၂ ရာစု- ကမ္ဘာကျော်ပညာရှင် Claudius Ptolemy ၏မှတ်တမ်း
"ဂင်္ဂါမြစ်ဝရဲ့ အရှေ့တောင်ဖက်ကိုဆက်သွားရင်ပထမဆုံးတွေ့ရမှာကတော့ Airrhadoi ဒေသ ( Chittagong ဒေသထဲမှာ ရှိနိုင်တယ်လို့ သုံးသပ်ထားတယ်) ပြီးရင် Argyre နိုင်ငံ၊ ထိုႏိုင္ငံမွာ Sambra, Sada, Berabonna and Temala စတဲ့ မြို့တွေ တည်ရှိပြီး ၎င်းအလွန် အငူတစ်ခု တည်ရှိတယ်။ (Cape Negaris ဖြစ်နိုင်)။ ၎င်းအလွန်မှာ တော့ Sarabak ပင်လယ်ကွေ့( မုတ္တမပင်လယ်ကွေ့ဖြစ်နိုင်တယ်)မှာ တည်ရှိတဲ့၊ လူသားစားတဲ့သူတွေ ရှိတဲ့ Besynga နိုင်ငံ ဖြစ်ပါတယ်)။ ( အောက်မြန်မာပြည် မွန်နိုင်ငံဖြစ်နိုင်၊မွန်နိုင်ငံကို ရက္ခပူရဟုလည်းခေါ်တွင်ခဲ့သည်)။
Ptolemy ရဲ့ မှတ်တမ်းထဲက Argyre ဟုသော ရှေးဟောင်း အာရကန်နိုင်ငံရဲ့ မြို့တော် သည် Seda ဖြစ်နိုင်ကြောင်း၊Seda သည် ယနေ့ခေတ် ဒွာရာဝတီ (Dvaravati)ခေါ်သံတွဲမြို့ဖြစ်ကြောင်း၊ပေါ်တူဂီတွေရဲ့ မြေပုံတချို့က သံတွဲဆိပ်ကမ်းကို အခုထိ "Port Sedoa"ဟုဖော်ပြကြောင်း Gerini ကရေးသားပြီး ၊သူ၏သုံးသပ်ချက်သည် ကျိုးကြောင်းဆီလျော်မှုရှိကြောင်း Noal က ရေးသားထားသည်။
Argyre ဟူသောနာမည်သည် ထိုခေတ်ဠ် အာရကာန်ဒေသတွင် ငွေသတ္တုလုပ်ငန်းများရှိခြင်းနှင့် ဆက်စပ်နိုင်ကြောင်း သုံးသပ်ကြသည်။ (Ref: Noel F. Singer)
Sir Arthur Phyre ကမူ Argyre သည် ရက္ခိုသ်မှ ဖြစ်လာသည်ဟုသုံးသပ်ထားသည်။(ရက္ခိုသ်=ဘီလူး, Ogres ~Argyre ~ဘီလူး?)
❇️AD ၃ ရာစု- သို့ရောက်သော Arakan ဒေသ၏ကမ်းရိုးတန်းများတွင် အင်ဒိုအာရိယန်ဟိန္ဒူကိုလိုနီများတည်ဆောက်ခဲ့ပြီး ဖြစ်သည်။ဒေသခံ aboriginal tribes များကို လွမ်းမိုးပြီး သူတို့နှင့်ခေတ်ပြိုင် နေထိုင်ခဲ့ကြသည်။Bharatavarshaဟုခေါ်သော ရှေးဟောင်း အိန္ဒိယက ဟိန္ဒူတို့၏နေမင်းဆက်နှင့် လမင်းဆက်( Solar dynasty & Lunar Dynasty)မှ ဆင်းသက်လာသော အင်ဒိုအာရိယန်တော်ဝင်မင်းမျိုးများသည် အာရကာန်ဒေသဠ် ထိုအချိန်တွင် ရောက်နှင့်ခဲ့ပြီး ဖြစ်သည်။ လူအများစုနေထိုင်ရာ မြို့ပြနေရာများတွင် သက္ကတဘာသာစကားသည် အုပ်ချုပ်သူလူတန်းစား၏ဘာသာစကားဖြစ်လာပြီး ဘာသာတရားကိုးကွယ်ယုံကြည်မှုသည် ထိုအချိန်ကအိန္ဒိယတိုက်ငယ်ထဲကအတိုင်းပင်ဖြစ်သည်။ ( Ref: Vaishali and Indianization of Arakan by Noel F. Singer)
❇️AD ၃ ရာစုမှ ၆ ရာစု
အိန္ဒိယတိုက်ငယ်အတွင်းက Gupta Empire (c. 3rd century CE–6th Cen ;575 CE) သည်လည်းဟင်ဒူဘာသာကြီးစိုးခဲ့သော အင်ပါယာဖြစ်ခဲ့သည်။အိန္ဒိယတိုက်ထဲတွင် ဟင်ဒူဘာသာကြီးစိုးမှုကြောင့် ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များသည် ဘင်္ဂလားဒေသနှင့်အာရကာန်ဒေသဖက်သို့ စုစည်းလာခဲ့သည်။ဘင်္ဂလားနှင့် ရခိုင်ဒေသတို့တွင် ဗုဒ္ဓဘာသာအင်ပါယာနှင့် ဟင်ဒူဘာသာအင်ပါယာများပေါ်ထွန်းခဲ့သည်။ထိုကာလတွင်သာကီဝင်အင်ဒိုအာရိယန် (ကုလား)တို့သည် Magadah နှင့်Vijjiဒေသတို့မှ လာရောက်ပြီး ရခိုင်ဒေသတွင်အခြေချနေထိုင်ခဲ့ကြသည်။သူတို့သည်သက္ကတဘာသာမှ တိုက်ရိုက်ဆင်းသက်လာသော Magadhi ဘာသာစကားကိုပြောဆိုကြသည်။Magadhi Prakrit သည် ပါဠိဘာသာစကားမှ ဆင်းသက်လာသောဘာသာစကားဖြစ်သည်။ယင်းလူမျိုးတို့ကိုMagadah မှ လာသောကြောင့် Maghဟုလည်းကောင်း၊Vijjiမှ လာသောကြောင့် Barua (သို့မဟုတ်) Barua Magh ဟုလည်းကောင်းခေါ်ဝေါ်ကြသည်။သူတို့သည် ဗုဒ္ဓဖွားမြင်ရာဒေသမှ လာရောက်ကြသူများပီပီMaghadi Prakrit ပါဠိဘာသာစကားနှင့်နီးစပ်သောဘာသာစကားကိုပြောဆိုကြသော သာကီဝင်အင်ဒိုအာရိယန်များဖြစ်ကြသည်။ထိုဘာသာစကားကို ယနေ့ ရခိုင်ဒေသရှိ ဘရူးဝါလူမျိုးများ၊ဟိန္ဒူဘာသာဝင်များ၊ဒိုင်းနတ်(chakma)လူမျိုးများနှင့် ရိုဟင်ဂျာလူမျိုးတို့က ယနေ့တိုင်ပြောဆိုလျက်ရှိကြသည်။
❇️AD ၄ ရာစု မှ ၆ ရာစုထိ
Dhannavati ( ဓညဝတီ)
{ mid 4th century to early 6th century }
Ananda Chandra ကျောက်စာအရ Dvan chandra သည် မင်းပေါင်း ၁၀၁ ယောက်ကို အနိုင်ရပြီး မြိုုကြီး တစ်မြို့ကို တည်ကြောင်း၊Dvan Chandra သည် AD 370-425 ထိ စိုးစံခဲ့ကြောင်း၊သူသည် Dhannavati ကို တည်ထောင်သူဖြစ်ကြောင်း"ရေးထားသည်။Dhannavati မြို့ဟောင်းရဲ့ အရှေ့မြောက်ဖက်မှာ မဟာမုနိဆင်းတုတော်တည်ရှိခဲ့သည်။၎င်းကို ဘိုးတော်ဘုရား ရခိုင်ကို သိမ်းတုန်းက မန္တလေးသို့ပင့်ဆောင်သွားခဲ့သည်။မဟာမုနိဆင်းတုတော်တည်ရှိရာ ပတ်ပတ်လည်တွင် မဟာမုနိဘုရားကို စောင့်နေသောနတ်ရုပ်တုများတည်ရှိသည်။၎င်းတို့ကို အေဒီ ၄ ရာစုနှင့် ၆ ရာစုကြား Gupta အင်ပါယာခေတ်တွင် တွေ့ရသော လက်ရာများနှင့်ဆင်တူသဖြင့် မဟာယာနဗုဒ္ဓဘာသာထွန်းကားခဲ့ကြောင်းသိသာသည်။(Ref: Dr. Pamela Gutman )
**Rakhineရာစုဝင်အရ Dánnavati မြို့ကို BC 2666 ကတည်းက တည်ရှိခဲ့ကြောင်း ဒဏ္ဍာရီဆန်ဆန်ဖော်ပြကြသော်လည်း ရှေးဟောင်းသုတေသနအထောက်အထားများကမူ ဓညဝတီမြို့သည် AD ၄ ရာစုနှင့်၆ ရာစုကြားတွင် တည်ရှိခဲ့ကြောင်း ပြသသည်။
❇️AD ၆ရာစု
Vaishali-ဝေသာလီ
( AD 6th century to possibly AD 10th/11th Century )
ဝေသာလီမြို့သည် Dannavati မြို့ဟောင်း၏၉ မိုင်အကွာတွင် တည်ရှိသည်။အာရကန်ဘုရင့်နိုင်ငံ၏အုပ်ချုပ်ရေးမြို့တော်ကို ဓညဝတီ ကနေ ဝေသာလီ မြို့သို့ မည်သည့်ကာလတွင် ပြောင်းရွှေ့ခဲ့သည်ကိုသေချာ မသိရသော်လည်း ဝေသာလီ မြို့ဟောင်းတွင် AD ၆ ရာစုက စပြီး သမိုင်းအထောက်အထားများ စတင်တွေ့ရသည်။Gupta အင်ပါယာခေတ်တွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံဠ် ဟိန္ဒူတို့၏ဩဇာကြီးမားလာသည်။Gupta အင်ပါယာတည်ခါစတွင် အာရကာန်ဒေသ၏ power centre အုပ်ချုပ်ရေးမြို့တော်ဝေသာလီသည် Vijji/Licchavi မှ ဆင်းသက်သောတော်ဝင်မင်း၏ လက်အောက်သို့ ရောက်ရှိခဲ့နိုင်ကြောင့် Ananda Chandra ကျောက်စာကို ဘာသာပြန်သူ Dr. Jhonston က သုံးသပ်သည်။အာရကန်ဘုရင့်နိုင်ငံ၏မြို့တော်ကို ရှေုးဟောင်းIndia တိုက်ငယ်မှ Vijji Mahajanapas၏မြို့တော် ဝေသာလီကို အစွဲပြု၍ ဝေသာလီ မြို့အဖြစ် နာမည်ပေးထားခဲ့ဟန်ရှိသည်။ ( Ref: ရခိုင်ဘယ်သူလဲ၊ရိုဟင်ဂျာဘယ်သူလဲ၊ ဘင်္ဂါလီဘယ်သူလဲ-ဗိုလ်မှူးထွန်းကျော်ဦး (လေ))
❇️Uncertainty on the establishment date of Vaishali
* Vaishali တွင် ဟိန္ဒူမင်းဆက်တစ်ဆက်ကို BC ၂ ရာစုတွင် တည်ထောင်ခဲ့ကြောင်း Aung Thaw, Director of Archaeology က ဆိုသည္။
* U San Shwe Bo ကမူ ဝေသာလီ ကို AD 370 တွင် တည်ထောင်ခဲ့ကြောင်းဆိုသည်။
* Dr. Pamela Gutman ကမူ ဝေသာလီကို AD ၆ ရာစုမှာမှ တည်ဆောက်ခဲ့ကြောင်း၊ ထို မတိုင်ခင်က Arakan မြို့တော်သည် Dhannavati ဖြစ်ကြောင်း သုံးသပ်ထားသည်။
"အာရိယန်ယဉ်ကျေးမှုထွန်းကားခဲ့သော Dánnavati နှင့် Vaseli"
ဓညဝတီနှင့်ေဝသာလီခေတ်များသည် အင်ဒိုအာရိယန်ယဉ်ကျေးမှုလွမ်းမိုးခဲ့သော ခေတ်များဖြစ်သည်။ဝေသာလီခေတ်တွင်မူသမိုင်းအထောက်အထားများစွာတွေ့ရှိရသည်။ကျောက်စာ၊ခေါင်းလောင်းစာနှင့်ဒင်္ဂါးစာများစွာတွေ့ရှိရပြီး နာဂရီအက္ခရာကိုအသုံးပြုကာ သက္ကတဘာသာစကားဖြင့်ရေးထိုးထားသည်။စန္ဒြားမင်း၏နာမည်ရေးထိုးထားသောဒင်္ဂါးများဖြစ်ပြီး မြန်မာတို့ထက် နှစ်ပေါင်း ၁,၀၀၀ နီးပါးစောပြီး ဒင်္ဂါးများအသုံးပြုခဲ့သည်ကိုတွေ့ရသည်။ဒင်္ဂါးများ၏တစ်မျက်နှာတွင် Shrivatsa အမှတ်အသားကိုတွေ့ရပြီး တခြားတစ်ဖက်တွင်မူ ဟိန္ဒူတို့၏ ကိုးကွယ်ရာ "နွားလားဥသဘ" ပုံ ပါရှိသည်။ထို့ကြောင့် ဝေသာလီခေတ်တွင် ဟိန္ဒူဘာသာနှင့် မဟာယာနဗုဒ္ဓဘာသာ ထွန်းကားခဲ့ကြောင်း သိရှိနိုင်သည်။
**ဝေသာလီခေတ်ကုန်ဆုံးချိန် AD ၁၁ ရာစုအထိ ရခိုင်ဒေသတွင် မြန်မာ(မာရမရခိုင်)အက္ခရာ၊သို့မဟုတ် မြန်မာ(မာရမရခိုင်)စာဖြင့်ရေးထိုးထားသော မည်သည့်သမိုင်းအထောက်အထားတစ်စုံတစ်ရာမျှ မတွေ့ရချေ။
Ananda Candra Stone Inscription ( According to Dr. Pamela Gutman)
* ဤကျောက်စာ၏မျက်နှာ သုံးမျက်နှာ ( West, North, East) တွင် စာကြောင်းများရှိပြီး အရှေ့ဘက် မျက်နှာစာက စာကြောင်းများအားလုံးနီးပါးပျက်စီးနေသည်။
* တောင်ဖက် မျက်နှာပြင်တွင်မူ မည်သည့်စာမျှရေးသားထားခြင်းမရှိပေ။ မျက်နှာပြင် တစ်ခုချင်းစီကို တိုင်းပြည် မငြိမ်မသက်၊ မတည်မငြိမ်ဖြစ်နေသော ကာလ (၃) ခုစီတွင်ရေးသားထားကြောင်းတွေ့မြင်ရသည်။နာဂရီအက္ခရာကိုအသုံးပြုထားသည်။
* သက္ကတဘာသာဖြင့်ရေးထိုးထားသဖြင့် ယနေ့ရိုဟင်ဂျာတို့ပြောဆိုသောဘာသာစကားနှင့်အလွန်နီးစပ်ပြီးရခိုင်ဘာသာစကားနှင့်မူ မည်သို့မျှအပ်စပ်မှုမရှိပေ။
❇️အာနန္တစန္ဒြား ေကျာက်စာ၏AD ၅ရာစုအကုန်၊၆ရာစုအကူးကာလတွင်ရေးခဲ့သောအရှေ့ဘက်မျက်နှာ ( Dr. Pamela Gutman Notes)
လုံးဝနည်းပါးဖတ်ရှုလို့မရအောင်ပျက်စီးနေသည်။အေဒီ (၅) ရာစု နှောင်းပိုင်း၊ (၆)ရာစုအစောပိုင်းတွင်ရေးသားခဲ့ကြောင်းသုံးသပ်ထားသည်။ဤကာလသည် မြို့တော်ကို Dhannavayiမှ Vesali သို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့သော ကာလဖြစ်သည်။အနောက်ဖက်တွင် Gupta အင်ပါယာ ပြိုကွဲပြီး နိုင်ငံငံလေးများပေါ်ထွန်းခဲ့မှုနှင့်ဆက်စပ်နိုင်သည်။သို့တည်းမဟုတ် အရှေ့ဖက် ကTibeto-Burman speakers များ ဝင်ရောက်လာမှုကြောင့် အနှောင့်အယှက်ဖြစ်မှုနှင့်ဆက်စပ်နိုင်သည်။ (ပျူလူမျိုးများဖြစ်နိုင်)
❇️အာနန္တစန္ဒြားမင်းလက်ထက် AD (၈)ရာစုတွင်ရေးခဲ့သာ အနောက်ဘက် မျက်နှာစာ( Dr. Pamela Gutman Notes)
* Chandra မင်းတို့မတိုင်ခင်ကရှေးခေတ်ဘိုးဘေးဘီဘင်ဘုရင်များ၏ စိုးစံကာလသည် နှစ်ပေါင်း (၁၀၆၀) နှစ်ကြာမြင့်ခဲ့ကြောင်းပါရှိသည်။
* ထို့ကြောင့် ပထမဆုံး ဘုရင်သည် BC 690( လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း 2,711) တွင် စိုးစံခဲ့ကြောင်းသုံးသပ်နိုင်သည်။
* သို့ဖြစ်၍အာရကန်ဒေသတွင် BC ၆၉၀ ကတည်းက ယဉ်ကျေးမှုများစတင်ကြောင်း သုံးသပ်နိုင်သည်
* ဤမျက်နှာတွင် AD ၃၇၀မှ AD ၇၂၀ (အာနန္တစန္ဒြားမင်းအထိ) မင်းဆက်ပေါင်း (၂၃)ဆက်ကို နန်းစံကာလများနှင့်တကွမှတ်တမ်းတင်ထားသည်ကို တွေ့ရသည်။
❇️ AD ၁၁ ရာစု-Ananda Sandra ကျောက်စာ၏မြောက်ဘက်မျက်နှာ ( Dr. Pamela Gutman Notes)
* Ananda Sandra မင်းကျဆုံးပြီးနောက် မဟာတိုင်စန္ဒြားမင်းသည် မင်းဆက်သစ်တစ်ခုကို ထူထောင်ခဲ့သည်။(Ref: ရခိုင်ရာဇဝင်)
* ထိုမင်းဆက်သည် Mahataing Sandra( အေဒီ ၇၈၈ )မှ သည် Tsu-la Taing Sandra မင်း(အေဒီ ၉၅၇ )အထိသော်လည်းကောင်း၊Vesali၏ နောက်ဆုံးမင်းဖြစ်သော၊Sandra မင်းဆက်၏ နောက်ဆုံးမင်းဖြစ်သော သိဃံစန္ဒြမင်းအထိတည်တံ့ခဲ့သည်။
* ဤမျက်နှာပါစာများ၏လက်ရေးလက်သားများကို အခြေပြု၍ပြောရလျှင် ဤကျောက်စာကို AD ၁၁ ရာစုအလယ်လောက်မှာ ရေးထိုးခဲ့ကြောင်းသိနိုင်သည်။
* ဝေသာလီပြည်သည် (၉) ရာစုမှ စ၍ အနည်းဆုံး (၁၁) ရာစုတိုင်အောင် ရေလမ်းကြောင်းမှ တဆင့် ဘင်္ဂလားဒေသနှင့် အဆက်အသွယ်ရှိကြောင်းသိနိုင်သည်။
* စာကြောင်း ရေ ၄၂ တွင် " arekadeśa vijayam"ဟုသော စကားစုကို တွေ့ရသည်၊၊Arekadesa ( Arekadesh) သည် အေဒီ၁၁ ရာစုတွင် နိုင်ငံ့နာမည်ဖြစ်နိုင်သည်။
* စာကြောင်းရေ ( ၁၁ -၄၃-၄၄) နှင့် စာကြောင်း ( ၁၁-၅၄-၅၆) အကြားတွင် " Raksapura .... raja" ဟုသော စကားစုကို တွေ့ရသည်။ ရက္ခပူရမှာ ပုဂံဘုရင် အနုရုဒ္ဓက သိမ်းယူခဲ့သောမွန်မြို့တော်ဟောင်း သထုံ၏ ရှေးနာမည်တစ်ခုပင်ဖြစ်သည်။
* ဤစာပိုဒ်သည် အေဒီ ၁၁ ရာစုအလယ်ကာလတွင် မွန်နိုင်ငံ နှင့် Arekadesa နိုင်ငံကြားအဆက်အသွယ်ရှိကြောင်း ဖော်ညွှန်းနေပေသည်။
"ဝေသာလီ ခေတ်ပြိုင် ဘင်္ဂလားမင်းဆက်များ"
1. ပါလခေတ်မတိုင်ခင် ရခိုင်ဒေသနှင့် အရှေ့ဘင်္ဂါလားဒေသကို အုပ်ချုပ်ခဲ့သော Imperial Sandra Dynasty တစ်ခု ရှိနိုင်တယ်။( ruled both Arakan & East Bengal ??)( တိဗက်ပညာရှင် Lana Taranathရဲ့ အဆိုအရ)( ရှေ့မှာအသေးစိတ်တင်ပြထားသည်)
2. Pala dynasty ( 8-12th Century )-မဟာယာနဗုဒ္ဓဘာသာဝင် ဘင်္ဂါလီလူမျိုးတို့ အုပ်ချုပ်ခဲ့သော အင်ပါယာ၊ ***အစ္စလာမ်သာသနာသို့ မကူးပြောင်းခင်ကာလတွင်ဘင်္ဂါလီတို့သည် မဟာယာနဗုဒ္ဓဘာသာကို ကိုးကွယ်ကြသူများဖြစ်သည်။
3. Sandra dynasty (10- 11th Cen) of Harikela ( 2nd revival or Establishment of brotherhood Candra dynasty by Descendants of Sandras from Rohintagiri ?( Region of Arakan and Chittagong )
4. Sena Dynasty whose rulers trace their origin to South Indian region of Karnataka ( Who ended Candra dynasty of South East Bengal)>>
5. Deva dynasty ဟိန္ဒူမင်းဆက်( 11th -13th Century )
Sandra Dynasty of East Bengal
* တိဗက်သမိုင်းပညာရှင်အကျော်အမော် Lana Taranath ၏ မှတ်တမ်းအရအရှေ့ဘင်္ဂလားဒေသတွင်Pala ခေတ်မတိုင်ခင်က စန္ဒရားမင်းဆက်တစ်ခုက အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။သူတို့၏ပိုင်နက်သည် ယနေ့ ဘီဟာနယ် ( Tirhut) အထိ ကျယ်ပြန့်ခဲ့သည်ဟုပါရှိသည်။
* (၁)တည်ထောင်သူ- Sinha Sandra (ဆင်ဟစန္ဒြ)
* (၂)သားတော်Bala Sandra (ဗလစန်ဒွ)
* (၃)သားတော် Vimala Sandra ( ဝိမလစန်ဒွ)
* Vimala Sandra + sister of King of Bhatrihari
သားတော် (၂) ယောက်ရ-
* Lalitha Sandra( လာလိတ စန္ဒြ)- တူတော် အနေနဲ့ Bhatrihari ရဲ့ ထီးနန်းကို ဆက်ခံခဲ့တယ်။
* (၄)Gopi Sandra (ဂေါပိ စန္ဒြ) - Capital စစ်တကောင်းမြို့ ကနေပြီး ခမည်းတော် ထီးနန်းကို ဆက်ခံခဲ့တယ်။
* (၅)Gopi Sandra ကို Lalitha Sandra က ဆက်ခံခဲ့တယ်။ နန်းစိုက်ရာ နေရာ အတိအကျ မသိရပေမယ့် စစ်တကောင်းမှာ ဖြစ်မယ်လို့ ယူဆကြတယ်။
* အာနန္တစန္ဒြ ကျောက်စာအရ Sri Dhamma ajanuja Vamsa*၏ ပထမဆုံးဘုရင်သည် ဗလစန္ဒြမင်း ဖြစ်သည်ဟုပါရှိသည်။
* Shri Jogendra Shandra Ghosh က "ကျောက်စာပါ ဗလစန္ဒြမင်း၏ နန်းစံကာလကို AD ၆၄၉ နှင့် ၈၃၃ အကြားတွင်ရှိမည်"ဟု သုံးသပ်ထားသည်။ဤကာလသည် တိဗက် မှတ်တမ်းလာ ဗလ စန္ဒြ မင်း၏ နန်းစံကာလနှင့် ကိုက်ညီနေသည်။ထို့ကြောင့် တိဗက်မှတ်တမ်းပါ ဗလစန္ဒြမင်းနှင့် ရခိုင်အာနန္ဒစန္ဒြကျောက်စာပါ ဗလစန္ဒြမင်းတို့သည် အတူတူဖြစ်သည်ဟု ယူဆကြသည်။ဗလစန္ဒြမင်းသည် ရှေးခေတ် ရခိုင်ပြည်နှင့် အရှေ့ဘင်္ဂလားဒေသ နှစ်ခုစလုံးကို စိုးစံခဲ့ခြင်းလည်းဖြစ်နိုင်သည်။
* တစ်ဖန် Comilla ခရိုင်၊ ချာဟာပတ္တရာမူလာခေါ် ကုန်းမြင့်တစ်ခုတွင် စန္ဒားရားမင်းအမည်ပါ ကြေးနီပြား စာသုံးခုကို တွေ့ရှိခဲ့သည်။၎င်းတွင် Vanga နှင့် Southeast Bengal ( Harikela)ဒေသတွင် စိုးစံခဲ့သော စန္ဒြမင်းဆက်ကို အောက်ပါအတိုင်းဖော်ပြထားသည်
* Purna Candra (ပါနစန်ဒွ)
* Suvarna Candra(သုဝဏ္ဏစန္ဒြ)
1. Traillokyachandra (900-930 AD ~30 years ) Capital -Devaparvata- 120 miles from Dhaka ( Northeast Ben965 – 1000gal )
2. Sri Sandra (930–975 AD ~ 45 years ) Capital -Bikrampur (12 miles South of Dakha)- led invasions of Kumarupa ( Assam )
3. Kalyanachandra ( 975-1000 AD~ 35 years )
4. Ladahachandra (1000-1020 AD ~ 20 years )
5. Govindachandra ( 1020–1045AD ~ 25 years ) - last known ruler of Candra Dynasty in Eastern Bengal - then occupied by Chola dynasty
* ၎င်းကြေနီစာပါ ပထမဆုံး စန္ဒြမင်းဖြစ်သော Purna Candra သည် Rohintagiri*ကိုအုပ်စိုးခဲ့သောစန္ဒြမင်း များ၏ အဆက်အနွယ်မှ ဆင်းသက်လာသည်ဟုပါရှိသည်။ ထိုကြေးနီစာကို အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုသူ AH Dani က Rohintagiri သည် စစ်တကောင်းတောင်တန်းဒေသကို ဖြတ်၍ အာရကာန်ဒေသအထိပါဝင်သော တောင်တန်းဒေသတွင် တည်ရှိသည်ဟုဆိုသည်။ ( Chittagong + Arakan= Rohintagiri according to above Copper plate records) Rohintagiri=Rohang?
{Rohang ~Rakhine, ရခိုင်ကို 'ဟ'အသံဖြင့် ဖတ်၍ 'Rahan'ဖြစ်လာ၊ 'Rahan'မှ သည် 'Rohang'ဖြစ်လာခြင်းဖြစ်သည်။}
ထို့ကြောင့် စန္ဒရားမင်းဆက်သည် အစပိုင်းတွင်ရခိုင်ဒေသနှင့် အရှေ့ဘင်္ဂလားဒေသ နှစ်ခုလုံးကို အုပ်ချုပ်ခဲ့ပြီး နောက်ပိုင်းတွင် ရခိုင်စန္ဒရားမင်းဆက်နှင့် ဘင်္ဂလားစန္ဒရားမင်းဆက်ဟု၍ခွဲထွက်သွားခြင်းဖြစ်နိုင်သည်။မိသားစုတစ်စုမှ ဆင်းသက်လာသော မင်းဆက်များပင်ဖြစ်သည်။ ((Dr. SB Qunango)
❇️AD (၈)ရာစု
"ရခိုင်ဒေသသို့ အစ္စလာမ်သာသနာ ပထမဆုံးရောက်ရှိလာပုံ"
" ရခိုင်ဘုရင် မဟာတိုင်စန္ဒရားမင်း(အေဒီ ၇၈၈-၈၁၀)လက်ထက်တွင် ရမ်းဗြဲကျွန်းအနီးဠ် သင်္ဘောများစွာပျက်စီးခဲ့ကြောင်း၊အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်သင်္ဘောသားများ(အာရပ်လူမျိုးများ)ကိုရခိုင်ပြည်မသို့ ပို့ကာ ကျေးရွာများတွင် အခြေတကျနေရာချပေးခဲ့ကြောင်း " ရခိုင်ရာဇဝင်နှင့် စစ်အစိုးရက ထုတ်ဝေသည့် 'သာသနာရောင်ဝါ ထွန်းစေဖို့"စာအုပ်တို့တွင်ပါရှိသည်။
❇️ AD ၁၀ ရာစု- စစ်တကောင်းကိုအောင်နိုင်ပုံ
* ရခိုင်ရာဇဝင်အရ စန္ဒရားမင်းဆက်တစ်ခုဖြစ်သော ၊(AD ၇၈၈ မှ ၉၅၇) ထိ ဝေသာလီ ထီးနန်းကို စိုးစံခဲ့သော၊ မင်းဆက် (၉) ဆက်ပါဝင်သော စန္ဒရားမင်းဆက်၏ နဝမမြောက်မင်းဖြစ်သော Tsulataing Sandra (စူဠတိုင်း စန္ဒရားမင်း) သည် (AD ၉၅၁ )တွင် နန်းတက်၍ အေဒီ (၉၅၃ )တွင် ဘင်္ဂလားကို စစ်ချီခဲ့သည်။စစ်တကောင် းသို့ အရောက်တွင် ပညာရှိများ၏တောင်းပန်ချက်အရ ဆက်လက်ချီတက်ခြင်း မပြုဘဲ အမှတ်တရကျောက်တိုင် တစ်ခု စိုက်ထူခဲ့သည်ဟုဆိုသည်။ { အမှန်စင်စစ် Dr. Pamela Gutman ရဲ့ အဆိုအရ ဤစန္ဒရားမင်းဆက်သည် AD 788မှ AD 1050 ထိတည်တံ့ခဲ့သည်}
* စစ်တကောင်းကို မည်သည့်မင်းက အုပ်ချုပ်နေသည်ဟုသော အချက်နှင့် စစ်တကောင်းကို ဘယ်နှကြိမ်မြောက် အောင်နိုင်ခြင်းနည်းဟုသော အချက်ကိုလည်း ဖော်ပြထားခြင်းမရှိပေ။
* စစ်အောင်နိုင်သော စူဠတိုင်း စန္ဒရားမင်းကို အဘယ်သို့သော အခြေအနေက ဆက်လက်ချီတက်မည့် အစီအမံကို စွန့်လွှတ်စေခဲ့သနည်း? ၊ အရှေ့ဘင်္ဂလားမှ Sri Sandra မင်း၏ စစ်တပ်က ဟန့်တားခဲ့လေရော သလား။ ညီနောင် စန္ဒြားမင်းနှင့် စစ်မထိုးလို၍လော။ အင်းအားကြီးမားသော စန္ဒရားမင်း နှစ်ပါးက စစ်တကောင်းကို ပိုင်ဆိုင်လို၍ စစ်ထိုးခဲ့ကြခြင်းလား။ဤ မေးခွန်းများ ဖြေဆိုနိုင်ရန်အတွက် အထောက်အထားများစွာ လိုအပ်နေပေသေးသည်။
❇️ AD ၉၅၇ - မွန်ဂိုလိုက်များ၏ကျူးကျော်တိုက်ခိုက်မှု
* စစ်တကောင်းမှ ပြန်ရောက်ပြီး မကြာမီအချိန်တွင် စူဠတိုင်းစန္ဒရားမင်းသည် တရုတ်ပြည် (သို့မဟုတ်)တကောင်းပြည်သို့ ထွက်ခွာခဲ့သည်။ထို့မှ အပြန် ဧရာဝတီတိုင်းမော်တင်စွန်းအငူနားအရောက်တွင် မုန်တိုင်းမိ၍ နတ်ရွာစံလေသည်ဟု ရခိုင်ရာဇဝင်ကဖော်ပြထားသည်။အမှန်စင်စစ်မူ လုပ်ကြံခံခဲ့ရခြင်းဖြစ်နိုင်သည်။ထိုကာလတွင် ပျူတို့ကို နန်ချောင်ဗမာတို့ကအကြိမ်ကြိမ်ဝင်ရောက်စီးနင်းတိုက်ခိုက်နေသော ကာလဖြစ်သောကြောင့်ဖြစ်သည်။
* စူဠတိုင်းစန္ဒရားမင်းနတ်ရွာစံပြီးနောက် မြိုလူမျိုး (တူ/ဦးလေး ၂ ယောက်)က ဘုရင်ကြေညာလေတော့သည်။
* တိုင်းပြည်၏နိုင်ငံရေးမတည်ငြိမ်မှုကို အခွင့်ကောင်းယူ၍ အရှေ့ဘက်က ပျူ၊မွန်၊ရှမ်းနှင့် နန်ချောင် ဗမာတို့က ကျူးကျော်တိုက်ခိုက်လေတော့သည်။
* AD ၉၅၇ ခုနှစ်တွင် ရခိုင်ကို မွန်ဂိုလီယံလူမျိုးများက အောင်နိုင်သွားကြောင်း Maurice Collis ကဆိုသည်။
* အင်ဒိုအာရိယန်တို့အုပ်ချုပ်ခဲ့သော ရခိုင်ဝေသာလီဘုရင့်နိုင်ငံကို မွန်ဂိုလိုက် နန်ချောင်/ဗမာလူမျိုးများက အောင်နိုင်သွားခြင်းပင်ဖြစ်သည်။
❇️Tsu-la-Taing Sandraမင်းနတ်ရွာစံပြီးနောက်
✳️Vesali မှာ Sandra မိသားစုမှ တစ်ယောက်ယောက် အုပ်ချုပ်နေလိမ့်ဟု ခန်းမှန်းရတယ်။ အာနန္တစန္ဒြေကျောက်စာ မြောက်ဘက်မျက်နှာစာအရ အဲ့ဒီနောက်ဆုံး စန္ဒြမင္းဟာ သိဃံစန္ဒြမင်းဖြစ်သည်။ ( Dr. Pamela Gutman)
✳️Kethri Taung မြို့တွင် မြိုလူမျိုးနှစ်ယောက်( Amrathu & Paipru, Father & Son / Uncle / Nephew )သည္ မင္းအျဖစ္ေကြညာလိုက်သည်။ နှစ်ပေါင်း ၂၀ အုပ်ချုပ်ခဲ့တယ်)
✳️အရှေ့ဖက်က ပျူ နှင့် ရှမ်းတို့သည် မကြာခဏ ဝင်ရောက်စီးနင်းတိုက်ခိုက်လေ့ရှိသည်။ အာရကန်သည် အလွန်အမင်း မတည်မငြိမ် ဖြစ်လာသည်။
✳️နောက်ဆုံးမှာ သက်လူမျိုး " Ngamin Ngadon" သည် မင်းဖြစ်လာပြီး "Sanbowet" ကို မြို့တော်အဖြစ်ပြောင်းရွှေ့ခဲ့သည်။
✳️အာရကန်၏ နိုင်ငံရေးမတည်ငြိမ်မှုကို အခွင့်ကောင်းယူ၍ အရှေ့ဖက်က နန်ချောင် /ဗမာတို့သည် အာရကာန်ကို အကြိမ်ကြိမ် ကျူးကျော်တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။
✳️သက်တို့သည် နှစ်ပေါင်းများစွာခုခံတော်လှန်ခဲ့ကြသော်လည်း နောက်ဆုံးတွင် အာရကာန်ဒေသည် နန်ချောင်ဗမာတို့၏ ထိန်းချုပ်မှုအောက်သို့ ကျရောက်ခဲ့သည်။ ( Ancient Arakan- Dr. Pamela)
✳️Dr. Pamela Gutman က အောက်ပါအတိုင်းဆက်လက်သုံးသပ်ထားသည်။"အနန္တစန္ဒြကျောက်စာရဲ့မြောက်ဖက် မျက်နှာစာကို AD ၁၀ ရာစုနှင့် ၁၁ ရာစုမှာ ရေးသားတာကို ကြည့်ရင် အဲ့ဒီအချိန်မှာ အခုလို မျိုးနွယ်စုများရဲ့ အာခံမှုနှင့်သောင်းသန်မှုတွေကို ခုံခံနေတဲ့ စန္ဒြားမိသားစုထဲမှ စန္ဒရားမင်းတစ်ဦးဦးရှိေ နလိမ့်မည်၊သူဟာ ဝေသာလီ မြို့ကနေပြီး အကူအညီအတွက် ဟော်ဟစ်ငိုကြွေးနေခဲ့လိမ့်မယ်၊ အဲ့ဒီအချိန်မှာ ဝေသာလီမြို့မှာ ဘယ်သူပဲရှိနေ ရှိနေ နန်ချောင်/ဗမာလူမျိုးတွေ ဟာ AD ၁၁ ရာစုမှာ အာရကာန်ဒေသကို ကြီးစိုးတဲ့ လူမျိုးစုဖြစ်လာခဲ့တယ်၊ အဲ့ဒီအချိန်က စပြီး သူတို့ဟာ အာရကာန်ဒေသကို အုပ်ချုပ်လာခဲ့တယ်၊ နောက်ပိုင်းမှာ ရခိုင်လူမျိုးဆိုပြီး ခေါ်ဝေါ်လာတယ်၊ ရခိုင်ဆိုတဲ့နာမည်ကို ဗမာတွေက ပေးထားတာဖြစ်ပြီး အေဒီ ၁၂ ရာစုက အင်းဝရဲ့ ကျောက်စာတွေမှာ "ရခိုင်"ဆိုတဲ့ နာမည်ကို တွေ့ရတယ်"(အမှန်စင်စစ်ရခိုင်ဟူသောနာမည် ဒြာဗီးဒီးယန်းများကို အာရိယန်များကပေးထားသော နာမည်ပင်ဖြစ်သည်။)
✳️အာနန္တစန္ဒြေကျောက်စာ မြောက်ဘက်မျက်နှာစာအရ အဲ့ဒီနောက်ဆုံး စန္ဒြမင္းဟာ သိဃံစန္ဒြမင်းဖြစ်သည်။
✳️နန်ချောင်/ဗမာတို့၏ စိမ့်ဝင်လာမှုနှင့် စစ်ရေးအရ ထိုးဖောက်ကျူးကျော်မှုတွေဟာ AD ၁၀ ရာစုကတည်းက စတင်ခဲ့ပေမယ့် အာရကာန်ဒေသကို AD ၁၁ ရာစုမှ သာ သူတို့အပြည့်အဝထိန်းချုပ်နိုင်ခဲ့တာ ဖြစ်တယ်။ ( Dr. Pamela)
✳️ဝေသာလီပြည်သည် အေဒီ ၁၁ ရာစုတွင် ပုဂံ(မြန်မာ)ဘုရင် အနုရုဒ္ဓ၏ ကျူးကျော်တိုက်ခိုက်မှုကြောင့်ပျက်စီးခဲ့ရသည်။
✳️ဤအကြောင်းကို Dr. SB Kunango ရဲ့ history of Chittagong Vol-1 တွင်" အေဒီ ၁၁ ရာစုပထမတစ်ဝက်ကာလဟာ စန္ဒြမင်းဆက် နှစ်ခုလုံးအတွက် ကံဆိုးမိုးမှောင်ကျခဲ့သော ကာလဖြစ်သည်။အရှေ့ဘင်္ဂလားဒေသက Sandra မင်းဆက်ကို Chola အင်ပါယာက အဆုံးသတ်စေခဲ့ပြီး Arakan ဒေသက Sandra မင်းဆက်ကိုမူ အနော်ရထာ(မြန်မာ ပုဂံဘုရင်) မင်းက ဖြုတ်ချခဲ့သည်၊အနော်ရထာ၏အာဏာစက်သည် ဘင်္ဂလားဒေသထိ ရောက်ခဲ့ကြောင်း၊၎င်းဒေသမှ ဘုရင်ခံကအခွန်ပေးဆောင်ရ ကြောင်း" ရေးသားထားသည်။
✳️မြန်မာနှင့် ရခိုင်ရာဇဝင် နှစ်ခုစလုံးတွင် မြန်မာ ဘုရင် အနုရုဒ္ဓါ၏ ရခိုင်ဒေသအားကျူးကျော်ခဲ့မှုကို ဖော်ညွှန်းထားသည်။ သို့ရာတွင် နန်ချောင်/ဗမာများ ကျူးကျော်မှုနောက်ပိုင်း အာရကာန်ပြည် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ဖြင့် နန်ချောင်ဗမာများ၏ အောက်တွင်နေခဲ့ရသည်။
✳️နန်ချောင်/ဗမာတွေဟာ အာရကန်ရဲ့ မြို့တော်အား "Pyinsa" ကို ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ပြီး နန်ချောင်/ဗမာတွေရဲ့ ပထမဆုံးဘုရင်ဟာ"Kathathein" ( ခေတ္တသင်) ဖြစ်ပါတယ်။
Sudden Demographic Shift in Arakan after mid 11th Century
* ၎င်းနောက်ပိုင်း အာရကန်ဒေသတွင်
❎ဘုရင်အားလုံး၏နာမည်သည် ဗမာနာမည်များဖြစ်လာသည်။
❎စာပေအရေးအသားကျောက်စာအားလုံးသည် Sanskrit (သက္ကတဘာသာကို နာဂရီစာဖြင့်ရေးသောကျောက်စာ၊ဒင်္ဂါးစာများ မဟုတ်တော့ဘဲ Mranma (မာရမ/ရှေးဦးဗမာ)စာဖြင့်ရေးသားသော ကျောက်စာများဖြစ်လာသည်။
❎ဟိန္ဒူယဉ်းကျေးမှုနှင့် Mahaya ဗုဒ္ဓဘာသာလွမ်းမိုးမှုလျော့နည်းလာပြီး ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ လွမ်းမိုးလာသည်။
❎အင်ဒိုအာရိယန်-ဒြာဗီးဒီးယန်းအနွယ်ဝင်များလွမ်းမိုးရာကနေ တိဗက်-ဗမာနွယ်ဝင်ရှေးဦးဗမာလူမျိုးများ လွမ်းမိုးလာလေတော့သည်။
Vesali ပြည်ပျက်သုဉ်းရခြင်းအကြောင်းရင်း
✅Tsu-La-Taing Sandra မင်းနတ်ရွာစံသည့်နောက်ပိုင်း Tribal groups များ၏ အာဏာဖိဆန်မှုနှင့် သောင်းကျန်းမှုများပြားလာခြင်း၊
✅၎င်းကို အခွင့်ကောင်းယူ၍ မွန်ဂိုလိုက်လူမျိုးများဖြစ်သော ရှေးဦးနန်ချောင် ဗမာများ၏ အကြိမ်ကြိမ်ဝင်ရောက်စီစီးနင်းတိုက်ခိုက်မှု၊ { မောရစ် ကော့လိစ်က AD ၉၅၇ ခုနှစ်တွင် မွန်ဂိုလီးယံများ၏ ဝင်ရောက်တိုက်ခိုက်မှုကြောင့် ဝေသာလီပြည် ပျက်ခဲ့ရသည်ဟုဆိုသည်။ ထိုမွန်ဂိုလီယံများသည် Ghangis Khan ၏ မွန်ဂိုများ မဖြစ်နိုင်၊ ရှေးဦး နန်ချောင်/ဗမာများသာ ဖြစ်နိုင်သည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ထိုကာလသည် ပျူနှင့် မွန်ဒေသများကို နန်ချောင်ဗမာများ ဝင်ရောက်စီးနင်းနေသာ ကာလ( see Dr. Aye Chan's article ) ဖြစ်ပြီး Mongol တို့၏ ကျူးကျော်စစ်သည် အေဒီ ၁၃ ရာစုမှာသာ စတင်ခဲ့သည်။ Marcolo Polo နှင့် Rashiddudinတို့၏ မှတ်တမ်းတွင် (၁၃) ရာစု က ရခိုင်ဒေသကို မွန်ဂို ဘုရင် Kubalai Khan ၏ လက်အောက်ခံဖြစ်ကြောင်းဖော်ပြထားသည်။}
✅ပျူ၊မွန်၊ရှမ်းတို့၏ ဝင်ရောက်တိုက်မှု
✅၎င်းကာလတွင် မွန်တို့သည် ရခိုင်တောင်ပိုင်းကို (၁၈) နှစ်ကြာအောင် ထိန်းသိမ်းခဲ့သည်။
✅နောက်ဆုံးအနော်ရထာမင်း၏ ကျူးကျော်သိမ်းပိုက်မှု
❇️ရခိုင်ဒေသသည် အေဒီ ၁၀ရာစုအထိ ဒြာဗီးဒီးယံ-အင်ဒိုအာရိယန်နွယ်ဝင် အိန္ဒိယံလူမျိုးများသာ ကြီးစိုးခဲ့ရာဒေသဖြစ်ကြောင်း၊အေဒီ ၁၀ ရာစုနောက်ပိုင်းကစပြီး အရှေ့ဖက်က ဝင်လာသောမွန်ဂိုလိုက်နွယ်ဝင်တိဗက်-ဗမာလူမျိုးများ ကြီးစိုးလာကြောင်းသမိုင်းပညာရှင်များက တစ်ညီတစ်ညွတ်တည်းပြောဆိုကြသည်။
❇️မွန်ဂိုလိုက် နန်ချောင်ဗ
16/08/2021
15/08/2021
